Ажингийн бөлөнцөр

... Саран ажингийн бөлөнцөр нь саяхан хотод орж ирээд буцжээ..., манай базын бөл нь Америк руу сурахаар явсан байна...

Ингэж ярьсан хүнийг ямар арлын хэлээр ярьчихав аа гэж гайхаж магадгүй. Гэтэл энэ маань аялгуу сайхан, баялаг монгол хэл минь ажээ. Орчин үеийн монголчууд монголоороо “ярьж чадахаа” байсны буруутныг хайгаад ч яахав. Хэлж ойлгуулаад, хэрэглэж яриад л хэвшчихье.

Эгч дүү хоёртой суусан эрчүүдийг баз гэдэг, бүгд мэднэ. Харин ах дүү хоёртой суусан хүүхнүүдийг ажин, авьсан гэх бөлгөө. Төрсөн ах дүү Бат, Доржтой суусан Нараа, Сараа хоёр хоорондоо ажин, авьсан. Нараа эгчмэд тул ажин, Сараа нь дүүмэд тул авьсан болой.

Бат, Доржийн хүүхдүүд хоорондоо бөл. Хоёр дахь үеийнх бол бөлөнцөр. Ах дүү, эгч дүүсийн хүүхдүүд хоорондоо хэрхэн тэрсхэн, ойр дотно өсдөг билээ дээ. Бөөсөө хувааж иддэг бөлүүд гэж ярьдаг нь энэ юм.

Манайхан бол “ахын хүүхэд, эгчийн хүүхэд, эгчийн нөхрийн дүүгийнх нь ахын хүүхдийнх нь ахын хүүхэд” гэгчлэн ярьдаг. Сэтгэлгээ нь хумигдаж, ядуурах нь залхуу, бүтээлч бус болгодгийг эрдэмтэд аль хэдийнэ нотолсон. Жишээ нь, дээрх шиг ярихын оронд манай найз Гэрлийн бөл нь Англи явчихаад иржээ гэвэл нөгөөх нь “Аан, Гэрлээгийн ахынх нь дүүгийн хүүхэд Англи яваад ирсэн юм байна” гэж дотроо бодож, оюун тархи нь бага ч болтугай ажиллаж байдаг.

Ингэж л монгол хэлээрээ ярьж сурмаар. Тэрнээс “манай нөхрийн ахтай суусан хүүхний эмээгийнх нь дүүгийн ач Архангайгаас айраг авчиржээ” гэж яриад байвал монгол хэл маань мөхөхийн цондон биз. Зүгээр л “Ажингийн бөлөнцөр Архангайгаас айраг авчиржээ, очиж ууцгаая” л байхгүй юу.

Н.МӨНХЖИН